Àcua trulla

Àcua, àcua totu a ingíriu. Isceti àcua iscura, a colori de terra. A sabori de terra. Cumenti ddoi seu finia, in mesu de custu ludu? Pentza, Mariúcia, pentza. E circa de no respirai. Circa de annadai. Àcua in càrigas, àcua ananti de is ogus. Àcua, isceti àcua. Àcua trulla. Aundi m'agatu? E sa sorresta, aundi fiat? Ofélia? Circàt de dda tzerriai, ma cumenti aberriat sa buca nci ingurtiat cussu lícuidu brutu, pudésciu. Mi dolit sa conca. Pentza, Mariúcia. No, no nci calis a fundu, circa de ndi essiri de cust'àcua. Ma is àteras, aundi funt? E Ofélia? Si fiat bortada, immoi dda biiat: is ogus isprapeddaus, e istudaus in su matessi... Ddi fiat parta una pipia de tzapu. Seu calendi a fundu...

Si ndi fiat saddia paris, in su letu aundi dormiat impari a Annúcia, sa sorrixedda pitica. Totinduna iat abertu is ogus, poderendisí su petus.

«Mariúcia?! Iscida ses? T'apu inténdiu assubentendi...» ddi iat pediu issa, impentzamentada.

«Tradu, est? Toca, ca si ndi pesaus, ca nci depeus essiri a trabballai...»

In su mentras chi fiant isciacuendisí sa faci in su cadinu prenu de àcua frisca de funtana, incapas sa mama ddis iat giai cuncordau duus imboddius cun duus panixeddus, una farrancada de gentilla, una cibudda e unu tocheddu de lardu a cada: fiat custu su pagu arracatu chi ddis podiat donai, a issa e a sa sorri, candu dónnia lunis partiant po andai a trabballai, e ddis depiat bastai finas a su sàbudu a merí a pustis, candu torrànt a domu a acabbu de cida.

Fiant in cincu, in domu, e a agiudai ddis tocàt a totus. Mariúcia, sexi annus, e Annúcia, sa pitica, de úndixi, fiant cerridoras in sa mena: ddas iant pigadas s'annu passau a su postu de su babbu, ca issu si fiat mortu de su mali de is minadoris, tussendi e ispudendi sànguni e arrogheddeddus de prummoni arrubiatzus. Coberànt pagu dinari etotu, prus pagu de sa metadi de su chi pigànt is óminis, ma in sa mena ndi circànt medas, de féminas, poita ca fiant prus bonas a iscioberai su minerali bellu: teniant is manus prus piticas, fiant prus lestras e assélias, e no si chesciànt giai mai ni cun is meris e ni cun is cabus; duncas, fiat unu trabballu seguru. Sa mama fadiat sa serbidora in domu de una sennora, e dda agiudàt fintzas a atendi s'únicu pipiu chi iat tentu; a issa, perou, a pesai is fillus, no dda iat mai agiudada nemus. Is fradis, copiolus, teniant doxi annus, e ddus iant pigaus a imparai a manorba: sigumenti fiant ancora piticus, no ddus pagànt giai nudda.

Mariúcia iat abetau a Annúcia a acabbai de si bistiri: camisa fini, gunnedda longa, e iscrutzas, ca crapitas no ndi teniant, fiant intradas ambaduas in s'aposenteddu de coxina e si fiant sétzias a mesa. Tanti fiat su fàmini chi nci iant ingúrtiu paris su pagu murzu, una fita de pani arridau e allardiau. E mancu mali ca est lunis, iat pentzau: is àteras diis papànt una borta a sa dí isceti, a merí. Iat castiau a sa mama: cument'e dónnia dí teniat sa cara groga. Is ogus múrinus, giai nieddus, iant pérdiu cussa cincidda chi teniant candu s'agatàt ancora su pobiddu: immoi fiant sèmpiri tristus che su noti.

Impari a sa sorri, dda iant imprassada e basada, e nci fiat istupadas currendi, cara a domu de Ofélia, sa sorresta, chi trabballàt cun issas in sa mena. Nci iant postu pagu a lompi anca biviat.

«Ofélia! Movidí!» dda iat tzerriada Mariúcia, pustis de ai abetau unu pagu.

«Ita abboxinas, ca seu giai innoi!» iat arrespustu Ofélia, allirga, aberrendi sa genna.

«Imbelletendidí, fiast! Berus?» ddi iat fatu, faendi unu risiteddu pibirudu.

«Eja! Immoi gei fia imbelletendimí! Dèu? E ita seu, una sennora?» ddi iat fatu Ofélia, arriendi e faendi istrócius e ingestus.

«Tocai, ca sinuncas lompeus a tradu e Francu si certat!» iat narau Annúcia. Mancai pitica, fiat giai giuditziosa: a issa puru ddi fiat tocau a fai a manna totu a una borta.

Iant cumentzau a camminai lestras, conca a sa essida de bidda, e iant pigau unu morixeddu istrintu, totu rocas e lacueddus, chi nci imbucàt deretu in su padenti po nci artziai a monti. Iat própiu, is diis passadas, e su logu fiat totu isciustu e lissiosu. Agiumai ddis tocàt a curri, po si callentai, ca a cuss'ora sulàt un'araxi frida, perou depiant circai de no s'ingolli: a perdi diis de trabballu no fadiat. Su beranu fiat giai incarrerendi: su lepirisposu fiat bellu che froriu, e aici etotu sa sennorica, su cardilloni, e totus is froris de campu. Candu nci artziàt su soli, faendi luxi lébia e a colori de òru, cussu logu fiat istravanau meda, cun is ciurexus, is tupas de onioni e modditzi, sa roca crobina e su liporrinu totu arrosiaus chi faiant su lampaluxi. Perou a cuss'ora a parti de chitzi fiat ancora iscuru, e asuta de is matas agiumai no biiant nudda.

In sa pesada rípida, totu paris iant atobiau a Giuanni e a Arfredu, artziendi issus puru, a passu lestru e a ischina incruada, e fiant acanta de nci ddis tzacai asuba, ca no ddus iant ni bistus e ni inténdius: is óminis ciaciarrànt pagu etotu.

«Saludi, piciocus! Andendi bosàterus puru a agatai is meris de sa mena?» ddis iat pregontau Ofélia, arriendi, ca circàt de essi sèmpiri prexada e ispassiosa.

«Saludi», iant arrespustu issus a boxi bàscia e lamentosa, is ogus tristus e afligius. Trabballànt aintru de is gallerias, dónnia dí asuta de terra, aintru de sa brenti de is montis: mancai giovuneddus, ca no teniant nimmancu binti annus, fiant perdendi totu s'ispíritu allirgu e befianu de is piciocus de cussa edadi. A cara groga, teniant sa castiada de is chi abarrànt oras e oras chene biri sa luxi de su soli, ca nci imbucànt a galleria a iscuru, e a iscuru ndi torrànt a essiri. Sa castiada de is minadoris.

Mariúcia si fiat acostada a Giuanni, e aici iat sighiu a nci pesai, chene ddu chistionai, castiendiddu fatuvatu in is ogus: fiant ambaduus brigungiosus e si fueddànt aici, a miradas, chene narri nudda. Ofélia e Arfredu imbecis fiant giai de meda fastigendi: sa sorresta ddi contàt totu, e dda pregontàt dónnia dí de Giuanni, ma issa no isciat mai ita ddi narri. A cumentzu de cida, candu nci pesànt a sa mena, camminànt sèmpiri acanta. In is tretus peus de su mori issu ddi aporriat sa manu, e issa si lassàt ghiai cun prexei: dda agiudàt a passai in su logu mellus ca issa, chene crapitas e a passu pagu seguru etotu, si podiat ingolli a peis o a cambas. Aici etotu fadiant su sàbudu, a sa torrada. A abarrai a manu pigada cun Giuanni, a Mariúcia, ddi allirgàt su coru. Perou, prus de custu, nudda.

Andendi a lestru, fiant arribaus totus impari a su cucureddu. No fiant in artu meda, ma su mori fiat istrintu e iscorau, e lómpius in pitzus si fiant dépius firmai a si pasiai, po pigai unu pagu de sulidu. Prus ananti, in su paris, ddoi fiat s'arburada, aundi biviant is meris de sa mena, su diretori e is ingenneris impari a is famíllias insoru: domus mannas e palàtzius artus de genti arrica, totu pintaus e decoraus, fatus de pagu. A is minadoris imbecis ddis tocàt a bivi acanta de is gallerias: fiat mellus a ddus tenni a su costau de su logu aundi trabballànt, ca diaici fiant sèmpiri disponíbbilis.

Ddis ammancàt s'úrtimu tretu: po imbati a su cantieri, nci depiant calai in una bega funguda, chi in s'antigóriu incapas depiat essi totu unu bellu padenti de matas birdis, ma immoi fiat isceti unu surcu de rocas, pedra e prúini a colori de cinixu.

A palas de su pratzali, a mesu costera, pariat chi s'intrada de sa galleria fiat giai abetendi is piciocus: Giuanni e Arfredu si fiant firmaus a dda castiai, e si fiant tocaus a coddus pari pari, po si fai coràgiu. Cussa est sa buca niedda de sa mena, iat pentzau Mariúcia: sa buca tunda e asuriosa chi fragàt de tzúrfuru e de narba, e dónnia mangianu nci ingurtiat is óminis e nci ddus calàt in sa brenti úmida cosa sua, a s'iscuru. Aintru ddoi arretronànt a forti sonus de dónnia genia, cropus chi istronànt su cerbeddu: is tzàchidus de sa bruvura chi iscopiàt, is marteddus chi iscudiant sa roca tostada. A merí, a is piciocus ndi ddus iat a ai torraus a ispudai, nieddus che su pixi, mesu surdus, fadiaus, e cun is ogus istudaus e chene prus gana peruna. Is féminas imbecis abarrànt in foras, in su pratzali, a isceberai su minerali, e a nci iscavulai su chi no teniat valori; gràtzias a sa lestresa e a s'abbilidadi cun is cibirus postus asuba de is cadinus prenus de àcua, issas fiant prus bravas in cussa faina. Perou tocàt a narri ca cussu puru fiat unu trabballu trumentosu: a totu dí in foras, de mangianu chitzi finas a iscurigadroxu, e cun calisisiat tempus – soli, bentu, próina, ní o landireddu, a is meris no ddis importàt – incruadas a cerri pedra. A merí issas puru ndi essiant nieddas, is manus totu alliagadas e arresigadas, s'ischina círdina, is ogus isciugus e chene mancu prus un'istíddiu de fortza.

Francu, su cabu cantieri, fiat giai ingunis a paperis in manus: prima de cumandai, sinniàt in unu libbureddu is nóminis de is chi arribbànt a tradu. Mancu acurtas de arribai, ca ddas iat abboxinadas luegus. «Bosàteras, cuddu muntoni in fundu, est totu pedra chene valori: iscavulaincidda a su putzu, ca asuta ddis at a serbiri po arreprenu. Circai de fai in pressi, ca tocat a cerri totu su chi ndi ant a bogai cussus isgànius», iat narau, inditendi sa filera de is minadoris chi fiant imbuchendi a galleria. Apubendi a Ofélia, ddi iat fatu: «Tui! Acostadí, ca ti depu pregontai cosa!»

«Bèngiu candu sonat sa barrilloca, aici immoi no perdeus tempus. Giai chi òi parit chi tèngiat pressi meda!» ddu iat arrespustu Ofélia. Is cumpàngias fiant curtas luegus, e a Francu ddu iant castiau de mala manera, prontas a nci ddu fai istesiai. Issu si ndi fiat andau, murrungendi.

«Sèmpiri su sólitu porcu!» iat narau totu incillia Maria, una de is prus mannas.

Sa giorronada fiat cumentzada. Dónnia dí, sa matessi cosa. Mariúcia e unas cantu cumpàngias, incruadas, iant cumentzau a ndi soddiri is pedras ispainadas in terra e a nci ddas ponni in is carrúcius chi is àteras ispingiant, iscarrigànt in su putzu e nci ddus torrànt a bitiri isbuidus. Su soli, immoi in artu in su celu, fiat callentendi s'àiri: òi puru, dí de basca. Basca, pedra e pruineddu, cument'e dónnia dí.

Mariúcia iat apubau de atesu a Gisella, una bella picioca de dixasseti annus, a pilus nieddus e luxentis e is ogus azulus che su celu. Pariat un'àngelu, de cantu fiat bellixedda, ma fiat groga che sa cera: no pariat tanti firma de cambas, e difatis dda iat bista acotzendisí a unu carrúciu. Luegus si fiat acostada a issa e, donendiddi su bratzu, dda iat agiudada a camminai asuta de s'istabi, aundi ddoi fiant is cibirus, po dda fai setzi in sa pagu friscura chi ddoi fiat. No teniat abbisóngiu de ddi pregontai ita teniat: s'amiga circàt de dda cuai, mancai a sa bella e mellus, ma sa brentixedda puntuda, asuta de su bistiri fini, gei si biiat etotu. De cuddu pipiu, candu iat a essi nàsciu, in bidda iant a ai narau chi fiat issu puru "fillu de sa mena". No iat a ai tentu unu babbu a nci ddu pesai, póberiteddu, e sa mama iat a ai dépiu agatai sa manera de ddu fai a sola. Totu nexi de su cabu piatzali: cussu no arrenesciat a si ndi poderai de fai losingas a is giovuneddas. Possíbbili? Cumenti faiant a crei chi podiant cambiai sa vida insoru gràtzias a un'ómini che issu? Iscedada Gisella, bonixedda che unu móssiu de pani: cumenti at a fai, candu nascit su pipiu? pentzàt Mariúcia. Giai sa vida est treulosa de sèi, immoi po issa at a essi fintzas peus! Ddi prangiat su coru po su disprexeri. Issa torràt gràtzias dónnia dí: teniat sexi annus, ma pariat una piciochedda de doxi. Fortzis fiat po cussu chi Francu no dda iat mai castiada in cussu modu, cumenti càstiant is óminis candu bolint una fémina.

Agiudau chi iat a Gisella, fiat torrada luegus a trabballai. Giustu in tempus: fiat passendi su cabu piatzali. Cuddu fiat sèmpiri fraga fraga, e immoi iat puntau a Ofélia. Sa sorresta perou gei ddu lassàt cantai: no fiat che Gisella, ca si fiat fata collionai de cuddu improseri malu. Ddus grisàt, is óminis che issu!

Giuanni, mancu mali chi no fiat diaici! Fiat unu bellu piciocu, che su soli, artu, a pilus e ogus nieddus, e una bella boxi bàscia ca ndi ddi fadiat atzutzuddai su pilu in is bratzus de cantu ddi praxiat. Teniat ancora, posta in una tassa de àcua, sa rosa chi issu ddi iat arregalau cida passada; ndi dda iat furada de sa pratzita de Tzia Liseta, sa bixina, e fiat própiu cussa arrúbia iscura, giai niedda, sa chi a Mariúcia ddi praxiat de prus. Cumenti at a ai fatu, a isceberai propriu cussa? Si dda iat donada chene narri unu fueddu, est berus, ma mellus aici, ca issa puru no iat iscípiu ita narri. Perou ddi iat pigau sa manu, tremi tremi po s'emotzioni manna, e a issa ddi fiat partu ca su coru ndi ddi iat a essi pótziu istupai de petus. Ddi pariat de ddu biri, a Giuanneddu: a cuss'ora, seguru, fiat incruau, is peis in su ludu, bai e circa in cali furrungoneddu úmidu, cun sa pagu luxi de sa làmpada a petróliu, totu brutu de prúini de liporrinu, pichendi sa roca a masseta e puntarola cun sa fortza de su disisperu. Certu ca ndi teniat pagu, de gana de fueddai, apustis de una dí ingunis asuta! A issu puru sa vida ddi iat donau pagu de isceberai: o trabballàt cument'e minadori, o fadiat su crabaxu cument'e su babbu, ma ddi iat a essi tocau a bivi in su sartu, e a issu no ddi praxiat. Sa paga, in sa mena, fiat mellus, e si dda donànt sèmpiri puntuali, a s'acabbu de su mesi. E su domínigu podiat torrai a bidda.

Perou, a dolu mannu, nci ddu perdiat in saludi. Su trabballu in sa mena ti ndi bogàt totu sa gana de bivi, e medas s'ammaladiànt de cuddu mali malu, su chi iat bóciu fintzas a su babbu. Mai Deus ddu bolat, chi Giuanni si ammaladit cument'e issu... Dèu no ia a podi bivi chene Giuannixeddu miu: no potzu perdi a issu puru cumenti apu pérdiu a babbu. Cussus pentzamentus fiant intristendidda; giai giai fiat acanta de si ponni a prangi. Oi, ma poita at a essi? Candu arrexonu a sola, mi benint sémpiri sentidus légius! Ita arrori! Toca, Mariúcia, pentza a cosas allirgas! Pentza a trabballai lestra, ca ti serbit su dinari po ti comporai una pariga de crapitas! Su de andai iscrutza no ddu podiat aguantai. Mi iat a praxi diaderus, a mi ndi pigai una pariga de cussas bellas, cumenti is de sa mulleri de su diretori. Ma fortzis at a essi mellus a ndi isceberai chi andint beni po trabballai: cumenti is de Giuanni, ca funt grussas. Assumancu, candu nci pesaus impari in su mori, potzu camminai prus a lestru... e candu lompeus in su cucureddu si podeus pasiai de prus... Ma tanti sa manu gei si dda donu su própiu!

Risitendi, iat castiau atesu: sa baddi nci calàt giai dereta cara a mari. Ddi pariat de ddu podi tocai, su mari, inguddanis in fundu. Si biiat isceti in is diis bellas. Mi iat a praxi a ddu biri de acanta, perou: parit aici bellu, cuddu colori azulu... aundi nci at a fai càbudu? Narant ca candu ddu castias de acanta, su mari, isparessint totus is pentzamentus de sa vida. Depit essi istravanau meda: totu cuss'àcua límpia... No si cumprendit aundi finit su mari e aundi cumentzat su celu...

Totuinduna iat inténdiu un'érchidu in origas: «Buuu!!!»

«Ofélia!» iat iscrillitau. Sa sorresta si poderàt sa brenti, iscracàliendi, e is àteras puru si fiant firmadas, e ddas castiànt arriendi. Sa chi si intendiat de prus fiat Annúcia, cun cudda boxixedda chi pariat che sonu de pitajoleddus de prata. No nci arrennesciat prus a si firmai.

«Labai ca sa giorronada no est acabbada ancora! Moveisí, ca no seis innoi a si ispassiai, no! Mandronas chi no seis àteru!» ddas iat abboxinadas Francu, luegus.

«Ma gei seus acanta, perou! Toca, Mariúcia! Un'àteru biaxi isceti, e arrefuraus a sa barraca!» ddi iat narau Ofélia, acabbendi de acarraxai su carrúciu de pedra.

«No ddi neris aici, ca est sa domu aundi corcaus! A dda tzerriai sa barraca, parit povinas prus légia de su chi est ...» iat arrespustu issa.

«E ita ddi ia a depi narri, intzandus? Su Casteddu de sa Reina? Una barraca, est! Cuatru murus atacaus a ispudu! S'ispudu de cussu mammalucu de su cabu piatzali!» dda iat arrespusta sa sorresta, arriendi abellu po no si fai intendi.

Mariúcia, cument'e is cumpàngias, a fortza de boddiri pedra si intendiat is bratzus, is cambas e s'ischina, de pedra. In prus, fiat totu bruta de prúini e teniat is pilus totu iscrabionaus. Ma fiant is úrtimas fainas de sa dí. Ita bellu! No biu s'ora de andai a mi pasiai in sa domixedda. Domixedda? Ma candu mai! Gei tenit arrexoni, Ofélia: est própiu una barraca! Mancu is brebeis ddoi iant a bolli dormiri, aintru de cussu logu pudésciu!

Fiant cuatru murus diaderus, chene ventanas, fraigaus a pedra de frúmini e a carcina. Ddoi iat unu barcili mannu, a parti de palas: s'àcua perou fiat po is cibirus isceti. Aintru ddoi iat una gimineredda, ma no callentàt meda, e candu a de noti sulàt bentu estu úmidu, si morriant de frius. Is letus po corcai, ca a ddis narri letus fiat a ddus bantai, fiant sacus bécius prenus de palla, postus asuba de una pariga de tàulas: fiant tostaus che balla, tanti chi, mancai fadiadas meda, agiumai no nci arrennesciant nimmancu a pigai sonnu. Perou a iscurigau, candu s'arretirànt aintru, sa manna de sa truma, Pepina, poniat àcua a buddiri po fai sa minestra. Su in prus fiat àcua callenti, ca teniant pagu cosa etotu de nci ghetai aintru: mesu cibudda, pagu erbas, un'arrogheddu de lardu, patata a perras. Ma mancai pagu, e de pagu sustàntzia, si dda papànt impari, sétzias in terra, e suspendi abellu abarrànt ciaciarrendi, e si ispreviànt sa conca boghendisí is pentzamentus pari pari. In cussus momentus, cuss'àcua a sabori de pagu, a Mariúcia ddi pariat sa mellus cosa.

Sa sirena iat cumentzau a ischibiai, arretumbendi in su pratzali: sa giorronada de trabballu fiat acabbada. Mancu mali! Mariúcia, impari a Ofélia e a sa sorri, sighendi is cumpàngias fiat andendi conca a sa barraca, candu Annúcia e àteras duas pipieddas si fiant incruadas a castiai una pariga de sitzieddas.

«Ajó, Annúcia, ca seus arrefurendi! Immoi no est ora de ti ponni a castiai cussus ddus frorixeddus bitzus, nàscius in mesu de su pedriaxu», ddi iat fatu Mariúcia.

«Eja, seu benendi: faimiddas castiai pagu pagu isceti. Bosàteras sighei a andai, ca dèu gei sigu luegus!» dda iat arrespusta sa sorri.

«E lassadda pagu pagu in paxi! Ita ddi fait, chi abarrat a si gosai cuddas sitzieddas marrireddas? Nosu cumentzaus a andai: toca, conca a sa barr... a su Casteddu de sa Reina!» iat narau Ofélia, arriendi. Mariúcia dda iat castiada de tressu, ma si fiat posta a arriri issa puru, acostendi a cudda domixedda aundi andànt a corcai. Própiu acanta acanta de su pratzali, dda depiant fraigai! Aici su pruineddu de sa mena si ddu torraus a agatai in su letu puru!

Ofélia, istrocendi sa mulleri de Francu – cumenti camminat parit issa sa meri, naràt – fiat imbucada aintru. Mariúcia si fiat firmada pagu pagu in su liminarxu, furriendisí a castiai a Annúcia, chi si fiat ingenugada. Iscedada: a cuss'edadi iat a ai dépiu giogai a totu dí, imbecis de andai a trabballai che unu mulu, iat pentzau. Iat iscutullau sa conca e iat sighiu sa sorresta in sa barraca.

Pepina iat giai postu s'àcua a buddiri; fiant aprontendi po papai. Totu paris, Mariúcia iat inténdiu unu tzacarru chi ndi ddi iat fatu aberri su coru: totu su chi ddi arroliàt in conca si fiat firmau luegus. Unu sonu, cumenti su tzàchidu de sa bruvura aintru de sa mena, dda iat insurdada, faeindiddi frusiai is origas. A pustis, no iat bistu prus nudda: ddi pariat de nci calai a bàsciu, a fundu, e s'intendiat isciusta e frida. Ingurtiat àcua. Àcua pudéscia. No nci arrennesciat prus a respirai: a dónnia sulidu, sighiat a suspiri àcua.

Circàt de movi bratzus e cambas po si ndi torrai a istrantaxai. Ma aundi seu? E poita mi dolit sa conca? Iat abertu is ogus: fiat asuta de àcua. E totu cust'àcua, de aundi ndi arribbat? No nci dda depu ingurti, depu circai de nci pesai a pillu, pentzàt, in su mentras chi circàt de poderai cussu pagu sulidu chi ddi fiat abarrau in is prummonis. E Ofélia, aundi at a essi finia? Castiàt a dereta e a manca, circhendi a sa sorresta, ma no biiat nudda, isceti àcua. Àcua iscura, a colori de terra. A sabori de terra. Àcua trulla.

Pentza Mariúcia, pentza! Tenididda cussu pagu de sulidu, e circa de torrai a susu! Mancu mali ca Annúcia est in foras, assumancu issa... Àiri! Immoi potzu torrai a respirai! Mi prenit is prummonis. Seu ananti de s'azulu de su mari e de su celu. Ita bellu, custu gurgulliu de is undas chi mi isciundint is peis. Giuaneddu? Giuanneddu miu! Sa manu de Giuanni in sa mia, forti e callenti; is ogus cosa sua nieddus e luxentis, allirgus po sa primmu borta. Seus innoi impari, in su logu aundi s'azulu de su mari e de su celu funt una cosa isceti. Oi, sa conca! Incapas calincuna cosa mi depit ai ingortu, fortzis est essendimí sànguni... Is ogus de Giuanni, nieddus. Su celu nieddu, su mari nieddu... est torrendisí a innieddigai totu? S'àcua, torra niedda! Seu asuta de àcua! Gesus, seu allupendimí, asuta de cust'àcua trulla... Circu de ndi essiri, ma nci calu a fundu... E cumenti iat a essi? Seu aici fadiada... Iat a essi mellus a m'arrebbellai... Tanti, ita ndi apu oténniu, de sa vida? Fàmini, e tristura... Certu, mi iat a dispraxi a lassai a mamma, a Annúcia, a is copiolus... a lassai a Giuanni... No, no mi potzu arrendi própiu immoi... Ma no mi ndi importat prus nudda, de nisciuna cosa: de is barrancus de sa vida, de sa paga bàscia, de sa poburesa... bollu isceti torrai a respirai. Àiri, mi serbit àiri! No nci biu beni. Parit chi m'apant donau unu cropu de marteddu a conca: mi increscit aici meda! Seu totu unu dolori. E m'intendu cument'e chi téngia unu caróngiu grai in peturras. No nci dda fatzu a tenni abertus is ogus. S'úrtimu sulidu... Cust'àcua trulla est imbuchendimí aintru, est ingurtendimí... Labai, a Ofélia! Est firma ingunis, is pilus trocendisí che anguidda; mi càstiat a ogus isprapeddaus... Chene luxi, istudaus... Una pipia de tzapu... Seu calendi a fundu...

Si ndi fiat saddia paris, in su letu aundi dormiat impari a Annúcia, sa sorrixedda pitica. Totinduna iat torrau a aberri is ogus, poderendisí su petus.

«Mariúcia?! Iscida ses? T'apu inténdiu assubentendi...» ddi iat pediu issa, impentzamentada.

«Tradu, est? Toca, ca si ndi pesaus, ca nci depeus essiri a trabballai...»

Su cuatru de Maju de su 1871, in sa Mena de Montibéciu (Gúspini), in una domixedda chi iant fraigau a su costau de su Cantieri Atzuni – sa barraca, ddi narànt – aundi andànt a corcai pustis de su trabballu, ant pérdiu sa vida úndixi cerridoras. Acotzau a sa domixedda, pagu prus in artu in sa costera de su monti, is meris iant fatu fraigai unu barcili po s'àcua: cussa dí, a is ses e mesu de a merí, ndi est arrutu, e totu s'àcua, prus de otanta metrus cubus, si nci est fuliada in foras, isciorrochendiddi su muru de palas e degolliendiddi sa cobertura. Cussas poberitas, chi in cussu momentu fiant arrefuradas de pagu, funt mortas a chi allupada e a chi istrecada. Is prus giòvunas teniant dexi e úndixi annus.