Premio OzieriPremio Ozieri di Letteratura Sarda 

Informazioni sull'opera

TESTO


Sa 'e cogher (*)

S'arregordu chi tenzo de Nonnu Tatti no est
senz'atteru su chi tenent sos ulesos prùs anzianos.
Preide Franzisku Tatti
ma mannos e minores ddu
tzerriaiant "Nonnu Tatti"
fiat naschìu in Ardaule su 17 de
abrile de su 1876
a su babbu ddi naraìant Zuanni e a sa
mamma Tomeana Loi
aiat fattu su vice parroco in sa idda
de Nuragus da e su 1903 a su 1906
cando est istettiu
lumenau preide de Ula a su postu de Preide Franzisku Pala
(chi sos ulesos narant ca si fìat ammacchiau e apustis chi
cantaiat missa
da e cresia ch'ogaiat ognia die
sos santos
a foras
ddos ponìat in pizzu de sa muralla de sa parza e
cun d'una pèrtighedda ddos mutìat e cheriat chi essent
curtu po biere e chie bessiat primu)
mandau de
Mussennore Tolu in pentzione a "si pausare" a Isili
sa idda
inue fiat naschìu.
Nonnu Tatti non fiat solu omine de cresia
ma
s'intendiat de tottu:
de agricoltura
de veterinaria
de meghinas
de
dolores de ossos
intaulittaiat ancas o brazzos segaos

torraiat ossos innoigaos
sangraiat.
Po custu motivu si prestàiat a fagher ognia cosa:
abortas azzudaiat sos pastores o massaios a faer anzare
baccas cun su vitellu male postu in su partu
atteras 'ortas
sanaiat ommines e feminas de sas callenturas malaricas

atteras urones chi mancu sos dottores arrenessian a
curare
atteras 'ortas andaiat a imparare a calecunu
massaiu a pudare sas olias o a innestare fruttas "a ogu".
Medas 'ortas
beniat tzerriau po fagher sa "meghina"
a su pibinziri e che ddu marzare
cando calaiat a nues e
destruìat tottu su chi agattaiat me in su camminu
fruttas

trigu
orzu
fae e dogni cosa
lassando sa zente ancora
prus famìa de su matessi pibinziri.

Nonnu Tatti est abbarrau in Ula sa bellesa de 38
annos.
Dd' appo connottu chi fiat zai "etzu mannu
cando in
bidda che fiat preide don Franzisku Porcu e paris cun sos
atteros chierichettos
a bortas
nos pigaiat a Ardaule po
abbisitare su preide de cussa idda chi fiat don Curreli.
Fiat su 1961 o su 1962
e non tenìo ancora
degh'annos.
Nonnu Tatti
chi fiat in pentzione de su 1945 o 46

dd'azzappaiaus in cresia
pregando o cuffessando e apustis
chi aiat finìu e si sappìat de sos "istranzos"
commente nos
tzerriaiat issu brullando
nos interrogaiat unu po unu po
ischìre fizzos de chie fiaus e itte novas ddu aiat in bidda.
Nos si domandaiat de omines e feminas
si si fiant
cojuados e cun chie
cantu fizzos teniat cudda famiglia
si
su tale massaiu teniat ancora juos
chie fiat su sindigu
si in
seminariu dd'u aiat ulesos e fizzos de chie fiant
si in bidda
urtimamente aiant iscarronau boes ecc.
Fiat cùriosu de ischire ognia cosa de sa idda nostra.
Nos cherìat bene ca fiaus ulesos e prima chi esseus
partìos
nos jaiat sas carammellasa tottus.
S'arregordu de babbu
chi appiat a tenner pagu prùs
o mancu s'edade mia de chierichetto
cando issu puru at
fattu connoschenzia cun Nonnu Tatti
no est senz'atteru
bellu.
Po issu
sa presentada de s'arrettore est istettia
in
italianu dd'appiaus a tzerriare "traumatica".
Po faer sa matessi cosa in tempos de oe
chi sas
mammas che current a caserma a denunziare sas maistas

si sos fizzos jogando in parz'e iscola
s'illasiant su cùidu o
su enugu
aiant arrestau a su preide
a mussennore e forzis
finzes a su segrestanu
ma tando fiant atteros tempos (seo
cristionando de innanti de su 1920) e babbu fiat sanàu de
su fastizzu chi ddu trumentaiat.

A parte custu
chi aus a definire "un'incidente di
percorso"
commente a tottus sos ulesos
tenet ancóra
un'arregordu bellissimy de Nonnu Tatti.
Una orta
cando babbu fiat pizzoccheddu de otto o
noe annos
dd'aiat bessìu un'urone in d unu enùgu.
Aiat incomminzau commente una bubburunca
forzis
unu pagu prus manna
e poi a pagu a pagu
si fiat
ingrussada commente un'ogu pitticcu
finzes a cando non
fiat diventada manna commente un'ou.
Ognia die chi che passaiat s'ingrussaiat semper de
prus.
Ma su malu est ca ddi dolìat finzes po camminare

non podiat pinnigare su enugu
azzoppigaiat e ogni tantu
nd'essiat un'abbaruzza pudìda.
Una die merie jaia ddu pigat a domo de tia Juanna
Nughes
chi fiat una maiarza e naraiat sos brebos.
Biviat in su ighinau de Campu de Pardu in d una
omighedda cun su foghile in mesu omo
sas pinnas e sa
crobettura fiant semper tott'affumadas e una pariga de
attos
sordigosos che a issa
ddi faiant cumpanzia

isterrighinaos me in su chinisu.
Fiat pobera
ziraiat semper iscurza ca non teniat su
inare mancu po si comperare una pariga de iscrappas

biviat de sa caridade de sa zente e cun su pagu chi
badanzaiat affundando iscannos o faendo calecunu cadinu
o calecuna crobe.
Tia Juanna faet tzezzire a babbu in d un'iscannu
ddi
toccat s'urone cun d unu poddighe domandandoddi si ddi
olìat
prenet una tassa de abba de sa brocca
che dd'ettat
duas figos siccadas
una pariga de pibiones de pabassa

duas culleras de saba
appena appena de sale
duas fozzas
de nabrighedda
dd'ettat salìa
ddu pistàt
dd'ammesturat e
tott'abreboliando ch'ettat aintro de sa tassa un'ispizzulu de

unu pruineddu chi nd'aiat bogau de un'iscatuledda de lama
de intro de una bussacca sordigosa de sa 'unnedda.
Obbrigat a babbu a si buffare unu tziccu de cussa
ludùra
custrintu
mancari a mala gana
a ch'ingurtire sa
meghina
est po nde torrare sos ogos de sos bombitos.
Tia Juanna
sighindo su rìtu
pigàt unu cambigheddu
de tzippiri
dd'issundet cun su chi est coizzadu in sa tassa

ddu passat in pizzu de s'urone
poscas agganzat duos
fustigos de figu frisca
ddos accappiat cun d'una soga de
linu e nde faet una rughitta
dda passat très bortas in pizzu
de s'enugu naendo sos "brebos".
Abrebolìat sas "paràulas mannas":

Paraula manna nd'appo a narrer una
cantu est mannu su sole cun sa luna;
Paraula manna nd'appo a narer duas
Duas sas taulas de Mosè
Cando Zesus andaiat a pé;
in su campu de Zerusalemme
naendo: Deus Babbu, Deus Fizzu
e ispiritu Santu amen.
Paraula manna nd'appo a narrer tres
Sas tres Marias
Duas sas taulas de Mosè
Una cun su sole e cun sa luna...

Sas paraulas mannas fiant una bintena e ognia tres
deppiat arreppittere tottu da e s'incominzu, finìos sos
brebos faèt narrer a jaia po tres bortas su Miserere e
S'Agnus Dei.
Arrecumpenzada tia Juanna cun d'un'ampudda de
ozzu ermanu, a iscurigadorzu, arrequint a domo.
Ma s'arremediu de tia Juanna, apustis de una parìga
de dies non aiat fattu nessunu effettu.

Iàia fiat in pistighinzu e tando decidit de avvisare a
su dottore.
Duas bortas a sa chida, benìat a bidda, Dott. Cherchi,
su dottore de Neoneli, chi non faiat ambulatòriu ma ziraiat
pe i sas domos de sos malaidos chi ddu tzerriaiant.
Arribaiat a cuaddu o in calesse.
Finzes oe, sos anzianos, a unu chi est semper in ziru
de una omo a s'attera ddi narant:

Paret su cuaddu de dott.Cherchi"
ca si firmaiat in dogni bighinàu o in dognia 'ommo.
Artu e lanzu che canna
sos ulesos che dd'aiant postu
su parallumene de dott. Iscarìa po su lanzìere
portaiat unu
pizzetto biancu chi ddi faiat parrer su murru prùs longu

bestìat estìnzos de fustagnu e portaiat semper unu
cappeddu de su matessi colore de sos estìnzos.
Fiat visti bassu e currezzìat custu difettu cun- d'una
pariga de ozzaleddos tundos a sa moda de Camillo Cavour.
Fiat unu pagu "trascuràu" e po faer sas abbisitas
non
si nde calaiat mancu de cuaddu.
Una orta chi dd'aiant tzerriau po unu malaidu chi non
si nde pèsaiat da e su lettu de prùs de bindighi dies
aiat
bettau sa manu de sa fentana po dd'abbruzzare
e a sos
parentes aiat narau ca fìat friscu che s'orrosa
sa callentura
ddi fiat passada e fiat sanando.
Su malaidu
invezes
fiat mortu atteru die!
Sa zente
forzis esazerando unu pagu
naraiat ca
Dott. Cherchi
invezzes de abbruzzare su malaidu
aiat
abbruzzau una de sas piras de ferru
chi fiant in conchera
de lettu
po cussu ddi pariat frisca!
Sas unicas meghinas chi connoschiat e chi forzis
esistìant
po sos pobèros
fìant su "sale ingresu e su
crammellanu".

A narrer tottu sa beridade sa zente non ddi teniat
meda fide.
E poi
su dottore deppiat esser pagau
e pagos si ddu
podiant permittere.
Po custu motivu
ma non solu
s'imprus de sos
malàidos andaiat a si faer curare de sos frebottos o de sas
majarzas.
Custas
naiant "brebos"
sanaiant sas maladias o
faìant passare su dolore
ponendo ambissuis in bruzzos
in
pettorras
in zugu
in cambuzzos e in tottu su corpus o
sangrando o ponendo cuccheddas.
Una die manzanu
pàssat su dottore in parza de
babbu
ddu tzerriat a foras
e in sa ia dd'abbàidat su
enugu.
Ddi narat chi esset fattu ifrigaziones de abbardente e
s'esset pigau prima de immurzare
mesu tassa de abba cun
d-unu cuzzerinu de sale ingresu po chimbe dies.
Pigada sa meghina e finias sa ifrigaziones
su durone
fiat comente a prima
anzis
forzis fiat immannìau.
S'unica cosa chi dd'aiat fattu sa cura de Dott.
Cherchi
fiat ca dd'aiat illoinzau po una chida.
E azzoppigaiat prus de prima
chi parìat una ebreghe
tzoppa.
Iàia
cando at biu ca s'urone fiat semper prus
ingrussando
andat cun babbu de Nonnu Tatti e dd'ispiegàt
itte teniat.
Cando sa maladìa o su dolore fiat cosa prus manna

tottus andaiant de "Nonnu Tatti"
chi non solu fiat su
preide de idda
ma finzes infermieri
non fiat dottore ma
sanaiat medas maladias.
E poi
una cosa chi est importante
tottus ddi teniant
fide.
Unu dizzu narat chi sa fide c'arrennessit a faer mover
sos montes e a Nonnu Tatti
sos ulesos d'istimaian tottus.

Su preide
appenas chi at biu s'urone
at sentenziau:
GCusta est sa
e cogher

e postos sos ozzales ddu controllat bene, ddu medit, faet
pinnigare su enugu a i cuddu pippiu, poi ddi passat
appenas appenas de ozzu seu, ddi fascat su enugu e ddi
narat:

Oe non mi enit a bene
ma cras manzanu
manda su
pippìu cun pobiddu tuo ca amus a bier itte faer".
Nontesta, prima de si corcare, ddi passas bene
atter'ozzu seu in su enugu e che ddi torras sa fasca
.
Fiat su mese de Nadale e fiat tottu niàu de una
pariga de dies.
Atteru die
babbu
cun jaiu
de manzaneddu
funtis in
dommo de Nonnu Tatti
sa tzeracca tzia Uselli ddos arrezzit
e che ddos brintàt a coghina.
Ddis faet ischire ca Nonnu Tatti fiat ancora in cresia
ma sa missa fiat finìa e appìat a arribbare lùego.
Ddu aiat unu fogu alluttu
chi parìat sa tuva chi
preparant sos oberaios po su espèru de S. Antoni su 16 de
ghennarzu.
Apustis de un'iscutta chi fìant ispettando
n'darribat
Nonnu Tatti :
portaiat in d una manu una crae de ferru chi parìat
una de cussas chi ammostat S. Perdu in d unu de sos
quadros chi funtis in cresia
e in s'attera una fozza de figu
morisca maseda.
Ddos salùdat e si zezzit issu puru appresu de sa
ziminera
che cravat sa crae in mesu 'e sa brasa
poi ch'
ettat sa fozza de figu morisca in su cardu chinisu.
Apustis si nde pesat e si pigat s'immurzu chi intantu
tzia Uselli aiat preparau
si pappat unu pistoccu e nde
offèndi unu a babbu e a jaiu.
Sos mannos si buffant su caffei e ogni tantu su
preide
moviat sa crae
iscozzighinaiat su fogu
semper
arresonando ortaiat de parte sa fozza de figu morisca e

dd'ettaiat chinisu a pizzu po non s'abbrusare.

Cando si fiat bene assuttada me in su corzolu
nde
dda bogat de su fogu
dd'isperrat in duos
dd'illimpiat de su
chinisu chi si fiat attaccau e dda ponet in d unu tzappulu
limpiu in pizzu de sa mesa.
In s'ora
sa crae chi fiat in mesu de sa brasa
si fiat
bene orrubiada.
Tott'in d unu si nde pèsat e narat a jaiu:
Piga su pippìu in coa e istringheddi bene sas
cambas, t'arrecumando, pompiaddu bene
e s'accorzit a sa zimminera.
E tue Zuseppinu
- ordinat a babbu
- "non timas

serra sos ogos e nara sas oraziones
incominza da e su
Babbu Nostru".
Babbu nostru chi ses in sos chelos...

incominzat Nonnu Tatti
e babbu
chi no ischidìat itte
fiat po nde ddi calare
mancari time time
ponet in mente

istrìnghet bene sos ogos e sighit:
santificau siat su nomen tou,
benzat a nois su regnu tou,
siat fatta sa voluntade tua...
In d unu lampu
cun d unu tzappulu issustu
su
preide
aganzat sa conca de sa crae chi fiat in su fogu e
che dd'imbarat in pizzu de s' urone chi cudda creatura
portaiat in su enùgu!
Commente su ferru buddìu at toccau sa pedde

s'urone s'est creppau e incomminzat a nd'essire unu fiottu
de sanza e sambene.
Babbu narat chi de cantu dd'est boliu
c'hat bettau
un'orùlu
chi s'est intesiu finzes in Ardaule
sa idda de
Nonnu Tatti.

Finìa s'operatone
s'arrettore ch'essit lestru a foras

pìgat unu punzu de nie e sàmunat su enùgu chi fiat ancora
friendo e iscola iscola de sanza.
Poi
ispremet bene sa ferida
dda sàmunat cun d unu
tziccu de abbardente
ispùligat sa fozza de figu morisca chi
nd'aiat ingottu de su cardu chinisu
e cun sa pruppa 'e
mesu dd'unghèt bene bene.
Po finire
dd'imbaràt s'attera mettade in su enugu e
cun d unu tzappulu limpiu si ddu fascat.
De s'ampudda de abbardente chi aiat usau po
disinfettante
n'de prenet duas tassigheddas e una
dd'apporrit a jaiu
bùffant
e apustis chi ddis at datu sas
arrecumandizias
babbu pranghe pranghe
a iscramìos e
azzoppigando e jaiu cuntentu ca superazione fiat
arrennessia
ch'arrèquint a domo.
A pustis de très o batter dies
babbu pariàt chi no
esset mai tentu nudda e fiat torràu a cùrrer e brincàre
comente unu crabittu.
Oe però
chi tenet norantun'annos
babbu mi narat ca
si dd'arregòrdant o intendèt lumenare de "Sa 'e cogher"
su
ènugu dd'ispìrtit ancora!!!

(*) ("Sa 'e cogher" letteralmente "quella da bruciare" era
presumibilmente una pustola carbonchiosa che si curava
nella maggior parte dei casi con la cauterizzazione).

SCHEDA DELL'OPERA
TitoloSA 'E COGHER
Sezione
AutoreFranco Uselli
NomeC20030022
Anno2003 
Argomento 
Descrizione
Lingua 
EditorePremio Ozieri
ContributoreTecnoService
Tipo 
Formato 
FontePremio Ozieri
RelazioneConcorso Premio Ozieri 2003 
CoperturaItalia, Sardegna, Logudoro
DirittiComune di Ozieri - Premio Ozieri
Analisi del Testo

Novità

NOVITA'

Epigrafia Giudicale. Sant’Antioco di Bisarcio: un’epigrafe commemorativa (1190-95)

 di Gian Gabriele Cau

 

Il saggio è stato pubblicato in  «Sardegna Antica: culture mediterranee», n. 50 (2016), pp. 35-42.

 

 

In una precedente occasione, sulle pagine di questa rivista, si è trattato di una iscrizione graffita nella chiesa di S. Antioco di Bisarcio, in agro di Ozieri. Si presentò, allora, uno studio sull’epigrafe

NOVITA'

Un inedito simulacro del Cristo Risorto (1780 circa) di Giuseppe Antonio Lonis, nella chiesa di S. Lucia di Ozieri

di Gian Gabriele Cau

 

Nel primo numero della «Voce del Logudoro» di quest’anno (VdL 22 gennaio) si dava notizia di cinque inediti simulacri del patrimonio di arte sacra di Ozieri, attribuiti, sulla base dell’analisi stilistica, a Giuseppe Antonio Lonis concordemente considerato dalla critica il massimo rappresentante dell’arte scultoria in Sardegna della seconda metà del Settecento.

Eventi e Iniziative

PRIMO PIANO

61^ EDITZIONE: PREMIASCIONE ONLINE!

SAPADU SU 27 DE FREARZU, A ORA DE SAS 17,00 PREMIASCIONE CUN DIRETTA ONLINE YOUTUBE DE SA 61^ EDITZIONE DE SU PREMIU OTIERI

Pro bider sa diretta clicca custu: Youtube Premio Ozieri

OTIERI: SA PATRIA DE SA POESIA

PRIMO PIANO

SEMIFINALE POETRY SLAM SARDEGNA 2020

col patrocinio del Premio Ozieri di Letteratura Sarda ed il Comune di Ozieri, ospiteremo la Semifinale del Poetry Slam Sardegna.

Venerdì 11 settembre, CAMPETTI SAN GAVINO, ORE 20,00 - Ingresso libero
(ATTENZIONE: IN CASO DI MALTEMPO L'EVENTO SI TERRA' AL TEATRO CIVICO "ORIANA FALLACI")
L'evento è parte integrante del ricco programma della 61^ edizione del premio Ozieri di Letteratura Sarda ed inserito nel cartellone della manifestazione “ESTIAMO IN PIAZZA 2020”, organizzata dal comune di Ozieri.

PRIMO PIANO

61^ EDITZIONE: SOS PREMIADOS

PREMIO OZIERI - 61a Edizione 2020

 

V E R B A L E    D E    S A    G I U R I A

 

Sos premiados

Setzione 1 - Poesia Sarda «Antoni Sanna»

  1. Giovanni Fiori: In su montiju meu
  2. Gian Bernardo Piroddi: Comente artizaias tue
  3. Pier Giuseppe Branca: Istadera de su mundu

 

PRIMO PIANO

60^ EDIZIONE - MANIFESTAZIONE PUBBLICA CONCLUSIVA

60^ EDIZIONE - MANIFESTAZIONE PUBBLICA CONCLUSIVA, PREMIAZIONE DEGLI AUTORI E RECITA DEI LAVORI.

OZIERI, SABATO 29 FEBBRAIO 2020 - TEATRO CIVICO "ORIANA FALLACI", ORE 15,30

Ospiti:

i poeti premiati nelle 3 sezioni del bando, Banda Brigata Sassari, Giuseppe Meloni (storico), Salvatore Ligios (fotografo/editore),

Torna all'inizio del contenuto